Haptonomie en dementie - een zachte vorm van contact

Wat is dementie?

Dementie is een verzamelnaam voor aandoeningen waarbij het geheugen en andere cognitieve functies langzaam achteruitgaan. De meest bekende vorm is de ziekte van Alzheimer, maar er zijn ook andere varianten zoals vasculaire dementie of frontotemporale dementie.

De gevolgen van dementie zijn ingrijpend. Naarmate de ziekte vordert, wordt het moeilijker om gesprekken te volgen, beslissingen te nemen of dagelijkse handelingen uit te voeren. Ook emoties kunnen sterker worden of juist vlakker, en mensen kunnen zich angstig, onrustig of verward voelen.

Voor de persoon zelf én voor de omgeving verandert er veel. Toch blijft het gevoelsleven vaak lang aanwezig. Precies dáár sluit haptonomie op aan.

Wat kan haptonomie betekenen bij dementie?

Hoewel haptonomie dementie niet kan genezen of stoppen, kan het wel helpen om het welbevinden, het contact en de eigenheid van iemand met dementie te ondersteunen. Niet via praten of uitleggen, maar via aanraking, nabijheid en afstemming.

1. Contact maken via gevoel

Als het denken en de taal achteruitgaan, blijft het lichaam vaak een belangrijke ingang. Haptonomie richt zich op dat lichamelijk gevoelde contact. Een zachte, respectvolle aanraking kan rust geven, of een moment van aanwezigheid en herkenning oproepen — zelfs als woorden niet meer beschikbaar zijn.

2. Rust brengen bij onrust of angst

Veel mensen met dementie ervaren momenten van onrust, angst of agitatie. Haptonomisch contact werkt niet in op het verstand, maar op het zenuwstelsel: via aanraking en nabijheid kan het lichaam zich ontspannen. Het effect is voelbaar: ademhaling vertraagt, spieren verzachten, het lijf zakt iets.

3. Waardigheid en autonomie behouden

In een proces waarin iemand steeds meer afhankelijk wordt van anderen, kan aanraking snel functioneel of verzorgend worden. Haptonomie richt zich juist op het bevestigen van iemand als persoon: als voelend mens met grenzen, behoeften en een eigen beleving. Dat geeft ruimte aan waardigheid, ook als woorden wegvallen.

4. Ondersteuning voor mantelzorgers en professionals

Haptonomie kan ook iets betekenen voor de mensen om iemand met dementie heen. Familieleden of zorgverleners kunnen leren hoe ze via lichaamstaal, ritme, stemgebruik en aanraking beter kunnen afstemmen. Niet om iets op te lossen, maar om het contact dragelijker, rustiger of menselijker te maken.

Tot slot

Bij gevorderde dementie verdwijnen herinneringen, woorden en context. Maar het gevoel blijft vaak de behoefte aan nabijheid, aan rust, aan gezien worden. Haptonomie sluit precies daarop aan:
op dat diepe, lijfelijke weten.